Phan Thôn – tổng Thông Lãng – Phủ Anh Sơn( nay là Làng Phan – xã Hưng Tân – huyện Hưng Nguyên) là một trong 02 làng ( Phan Thôn và Hoàng Cần) cấu thành xã Hưng Tân ngày nay. Phan Thôn từ xưa được biết đến là mảnh đất giàu truyền thống văn hóa đặc trưng. Hiện nay, nhân dân Làng Phan còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị phản ánh quá trình hình thành, phát triển cũng như phong tục, tập quán của người dân nơi đây, trong đó có bản “ Hương ước Phan Thôn”.
Hương ước Phan Thôn được soạn năm Gia Long thứ nhất ( 1802)
Bản “ Hương ước Phan Thôn” còn lưu giữ được lập ngày 03 tháng 5 năm Gia Long thứ nhất ( tức năm 1802) do các thân hào, chức sắc, các bậc kỳ lão, binh lính cùng nhân dân Phan Thôn dựa vào điều ước định từ xưa mà hoạch định nên các điều lệ. Trải qua hơn 220 năm, nhiều điều khoản mà bản “ Hương ước Phan Thôn” quy định còn nguyên giá trị đối với đời sống hiện nay.
Ngoài quy định các lễ nghi ở Đền làng, Hương ước đã dành một phần quan trọng để quy định các điều cấm kỵ đối với tất cả các lĩnh vực về sản xuất, về hiếu hỷ, phong tục, tập quán, trách nhiệm cộng đồng... Đối với việc bảo vệ sản xuất, mùa màng Hương ước nêu “ Trong thôn, vào mùa gieo cấy, nếu người nào thả cho gà vịt, trâu bò phá hoại, hoặc có mưu đồ lợi riêng, đào bờ tháo nước bắt cá thì phải chịu phạt 3 quan và chịu trách nhiệm bồi thường cho điền chủ”. Đối với quy định về đường sá, giao thông, địa giới, bản Hương ước đã quy định “ Trong thôn, đường đi có quy định địa giới, phải giữ cho được bằng phẳng. Nếu chỗ nào lồi lõm, đương chức lý dịch cắt cử đốc thúc tuần phiên tu sửa, bồi đắp. Nếu có người nào xâm phạm, làm hư hỏng, tuần phu bắt được phạt tiền 30 quan và bắt người đó đắp lại cẩn thận...”
Ngoài các quy định về sản xuất, chăn nuôi, bản “ Hương ước Phan Thôn” dành một phần lớn đề ra các quy định về ứng xử văn hóa vợ chồng, con cái, gia đình, phòng chống tệ nạn xã hội và ứng xử cộng đồng. Phần lớn những điều khoản này còn nguyên giá trị đối với đời sống hiện nay. Tại điều cấm kỵ thứ 9, bản Hương ước quy định “ Trong thôn có người nào vô cớ la hét ầm ĩ, chửi bới ồn ào, người gần đó trình lên Lý trưởng, Lý trưởng chất vấn và theo chứng cứ mà trừng trị”. Về ứng xử trong gia đình, Hương ước đã quy định “ Trong thôn, nếu có người nào vô lễ, lếu láo khinh mạn, con không có hiếu với bố mẹ, em không tôn trọng anh, cha anh không thể dạy bảo, báo cáo lên tức thì bị trừng trị. Nếu tái phạm, không chịu sám hối thì hình phạt tăng lên gấp đôi để giữ lấy thuần phong mỹ tục... Trong thôn, nếu có người vợ nào vô đạo, chửi mắng chồng, không tôn kính bố mẹ chồng...bản thôn định tội phạt 3 quan, đánh 30 roi thị uy...”.
Về các quy định phòng chống tệ nạn xã hội, bản “ Hương ước Phan Thôn” đã quy định: “ Trong thôn có ai chứa chấp, che dấu bọn cờ bạc, đồ tư lợi, có người trình báo lên, lập tức bị trừng cấm và phạt tiền 6 quan....Trong thôn, có người nào quan hệ với lũ vô công rồi nghề, che dấu lũ trộm cắp, nếu có người nào tố giác thì lập tức truy bắt giải đi, không được tha thứ....Trong thôn có người nào can tội trộm cắp, tuần phu bắt được, nếu là người trong thôn thì đánh 30 roi, truất vị thứ, suốt đời không được dự lễ uống rượu làng. Nếu là người xã khác thì bắt giải lên cấp trên...”
Lễ rước thần được nhân dân Phan Thôn phục dựng
Với kết cấu gồm 3 phần chính: Phần thứ nhất quy định về các lễ nghi ở Đền làng; Phần thứ hai quy định về hiếu hỷ; phần thứ ba nêu rõ các điều cấm kỵ. Bản Hương ước Phan Thôn trải qua hơn 220 năm vẫn được nhân dân Phan Thôn – xã Hưng Tân trân trọng xem như báu vật của làng, nhắc nhở con cháu giữ gìn thuần phong mỹ tục, đặc biệt là các quy tắc ứng xử văn hóa cộng đồng. Từ những điều khoản trong bản Hương ước để lại mà nhân dân Làng Phan – xã Hưng Tân có cơ sở để từng bước phục dựng các nét đẹp tín ngưỡng ở Đền làng. Đặc biệt có nhiều điều khoản trong bản Hương ước vẫn phát huy giá trị giáo dục lối sống, trách nhiệm với cộng đồng đã giúp nhân dân Làng Phan tiếp tục nỗ lực, phấn đấu xây dựng Làng Phan trở thành Làng văn hóa kiểu mẫu của Tỉnh Nghệ An.
Trọng Tâm
Trang thông tin điện tử xã Hưng Tân - Huyện Hưng Nguyên - Nghệ An
